Κόπωση

Κόπωση είναι ένα συναίσθημα γενικής αδυναμίας συνοδευόμενο με επιτακτική ανάγκη για ξεκούραση και που μπορεί συγχρόνως να συνοδεύεται με την αίσθηση χειροτέρευσης και των άλλων συμπτωμάτων – της ομιλίας, του συντονισμού ή της δυσκαμψίας. Μερικοί άνθρωποι αισθάνονται κουρασμένοι κάποιες ώρες της ημέρας, συνήθως το απόγευμα, ενώ άλλοι αισθάνονται κουρασμένοι συνέχεια.

Άλλοι αναφέρουν ότι κουράζονται μετά από την παραμικρή σωματική άσκηση ενώ άλλοι από στρες. Όπως όλα τα συμπτώματα της ΣΚΠ, η κόπωση έχει διαφορετική μορφή σε κάθε άνθρωπο. Η κόπωση είναι κάτι που αισθάνονται όλοι, ανεξάρτητα από το αν έχουν σκλήρυνση ή όχι. ίναι φυσιολογικό να αισθανόμαστε κουρασμένοι κατά καιρούς και να θέλουμε στο τέλος της ημέρας να ξεκουραστούμε μετά από κοπιαστική δουλειά ή έντονη γυμναστική ή αν δεν έχουμε κοιμηθεί καλά. Όμως είναι διαφορετικό πράγμα στην ΣΚΠ.

Η κόπωση που αισθάνονται οι άνθρωποι με σκλήρυνση επηρεάζει τόσο τους μύες όσο και το νευρικό σύστημα. Η κόπωση της ΣΚΠ έρχεται γρηγορότερα, κρατάει περισσότερο και απαιτεί περισσότερη ώρα ξεκούρασης από την κοινή κούραση. Συχνά εμφανίζεται χωρίς να υπάρχει ιδιαίτερος λόγος ή μετά από κάποια ήρεμη δραστηριότητα. Καμιά φορά μετά από κοντινό περπάτημα, γράψιμο ή διάβασμα αισθανόμαστε ότι είναι ανάγκη να σταματήσουμε κάθε δραστηριότητα αμέσως και να ξεκουραστούμε τελείως για λίγο. Η κόπωση περιγράφεται σαν ν΄ ανοίγει ένα βούλωμα και από εκεί να φεύγει όλη η ενέργεια.

Η κόπωση αντιμετωπίζεται. Για να την αντιμετωπίσουμε όμως είναι αναγκαίο να καταλάβουμε τη φύση της, και είναι μέρος της γνώσης που πρέπει να έχουμε για τη νόσο. Ακόμη είναι επιτακτική ανάγκη να καταλάβουν το θέμα αυτό η οικογένειά μας και οι εργοδότες μας, για ν΄ αποφύγουμε παρεξηγήσεις και για να μπορέσουν να μας βοηθήσουν να κάνουμε τις αναγκαίες προσαρμογές στη ζωή μας.

Τα αίτια που προκαλούν την κόπωση δεν είναι γνωστά, ειδικά επειδή η σοβαρότητα των συμπτωμάτων της κόπωσης δεν ανταποκρίνονται στη φυσική κατάσταση μας κατάσταση.

Υπάρχουν μερικοί παράγοντες που συνηγορούν στην κόπωση:

•  Δεν γνωρίζουμε τι προκαλεί την σκλήρυνση κατά πλάκας αλλά ξέρουμε ότι υπάρχει μια δυσκολία στη μετάδοση των μηνυμάτων κατά μήκος των νεύρων που έχουν υποστεί απομυελίνωση. Έτσι η ένταση της μετάδοσης των μηνυμάτων είναι πολύ μειωμένη πράγμα που προκαλεί αίσθημα κούρασης και αδυναμίας που επιδρά τόσο στα κινητήρια όσο και τα αισθητήρια νεύρα. Η κόπωση των κινητήριων νεύρων μπορεί να φέρει αδυναμία, ένα αίσθημα βάρους στους μύες, έλλειψη συντονισμού και τρόμο. Η κόπωση των αισθητηρίων νεύρων της όρασης, της ακοής, της γεύσης, της οσμής και της αφής, μπορεί να προκαλέσει προβλήματα σε μία ή περισσότερες αισθήσεις.
• Όταν αισθανόμαστε αδυναμία ή είμαστε πιασμένοι απαιτείται μεγαλύτερη σωματική και πνευματική προσπάθεια=ενέργεια για να κάνουμε τις καθημερινές δουλειές. Οι καταστρεμμένοι ή απομυελινωμένοι ιστοί των νεύρων, χρειάζονται περισσότεροι ενέργεια για την διέγερσή τους και έτσι κουράζονται γρήγορα. Με άλλα λόγια, οι αδύναμοι νευρικοί ιστοί επιβαρύνουν τους δυνατούς με αποτέλεσμα να κουράζονται και αυτοί γρήγορα.
• Η μελαγχολία και η απογοήτευση από μια χρόνια ασθένεια όπως είναι η ΣΚΠ μπορεί να φέρει κόπωση που είναι αποτέλεσμα του στρες, κυρίως γιατί διαταράσσεται ο ύπνος.

Η κούραση μπορεί να εμφανιστεί μετά από κοπιαστική προσπάθεια αλλά και άλλοι παράγοντες συνηγορούν όπως ένα βαρύ γεύμα, το κάπνισμα ή ποτό, η αύξηση της σωματικής θερμοκρασίας όπως για παράδειγμα μετά από ζεστό μπάνιο ή ηλιοθεραπεία. Υπάρχει μάλιστα το τεστ του ζεστού μπάνιου που είναι μια εξέταση που γίνεται ειδικά για τη διάγνωση της κόπωσης στη ΣΚΠ. Τα συμπτώματα μετά από αυτό το τεστ μπορεί να είναι ένα αίσθημα βάρους ή θαμπή όραση. Πράγματι, η κόπωση μετά από ζεστό μπάνιο ή έντονη σωματική άσκηση μπορεί να προκαλέσει και την επανεμφάνιση παλαιών συμπτωμάτων που είχαμε κατά τη διάρκεια προηγούμενων ώσεων τόσο που μερικές φορές ν΄ αναρωτιόμαστε αν μπαίνουμε σε ώση. Αλλά και ο πυρετός μπορεί να μας φέρει τα ίδια συμπτώματα. Όταν ανεβαίνει η θερμοκρασία του σώματος, υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα οι απομυελινωμένοι ιστοί των νεύρων να μην μπορέσουν να φέρουν σε πέρας τη διέγερση. Τέτοια ευαισθησία στη θερμοκρασία μπορεί να αντικατοπτρίζει τον θερμοκρασιακό κύκλο του σώματός μας μέσα στην ημέρα, που μπορεί ν΄ διαφέρει μέχρι και ένα βαθμό Κελσίου. Η χαμηλότερη θερμοκρασία του σώματος παρουσιάζεται συνήθως στις 2-3 το πρωί ενώ η μεγαλύτερη το απόγευμα. Η κόπωση που προέρχεται από την φυσιολογική αυτή αύξηση της θερμοκρασίας τους σώματος σε συνδυασμό με την κούραση από τις δραστηριότητες της ημέρας είναι δυνατόν να μας κάνουν να αισθανόμαστε ιδιαίτερα αδύναμοι και κουρασμένοι αργά το απόγευμα.

Η κόπωση μπορεί να προκαλέσει πολλά προβλήματα πέρα από τα φανερά σωματικά προβλήματα. Μπορεί να επηρεάσει την οικογενειακή, την επαγγελματική και την κοινωνική μας ζωή. Τα σωματικά προβλήματα είναι τα πιο εμφανή στην αρχή. Δεν μπορούμε να συνεχίσουμε να κάνουμε την ίδια δουλειά αν π.χ. κάνουμε χειρονακτική δουλειά, γιατί κουραζόμαστε αφάνταστα. Η κόπωση όμως μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα και σε άλλους τομείς της ζωής μας. Μπορεί ακόμη να γίνει η αιτία παρεξηγήσεων τόσο από την μεριά μας – ίσως γιατί δεν κατανοούμε τελείως το πρόβλημα, αλλά και από μέρους της οικογένειάς μας και των συνεργατών μας. Ίσως είναι δυσκολότερο να φροντίζουμε τα παιδιά μας τώρα, ιδίως όταν είναι μικρά και δραστήρια, ή να μην μπορούμε να συνεχίσουμε τη σεξουαλική μας ζωή όπως και πριν. Επειδή ακριβώς τα συμπτώματα της κόπωσης δεν είναι ορατά , μπορεί να γίνουν η αιτία καχυποψίας από την μεριά των άλλων και να μας θεωρούν απλά τεμπέληδες ή ότι δεν προσπαθούμε αρκετά ή ότι είμαστε νευρωτικοί. Αυτό συμβαίνει πιο συχνά όταν η φυσική μας κατάσταση είναι καλή. Πολλές φορές δημιουργούνται ψυχολογικά προβλήματα, γιατί δεν έχει γίνει έγκαιρα η διάγνωση.

Επειδή τα συμπτώματα της κόπωσης είναι δύσκολο να ερμηνευθούν, μπορεί λανθασμένα να ερμηνευθούν σαν κατάθλιψη. Έτσι ακόμη και οι νευρολόγοι μπορεί να μην μπορέσουν να αντιληφθούν τι σημαίνει κόπωση για έναν ασθενή και ότι η μελαγχολία και το άγχος είναι η αντίδρασή μας σε μια χρόνια αρρώστια σαν τη σκλήρυνση. Ανησυχούμε για το τι να μας συμβαίνει και αισθανόμαστε τόσο περίεργα που είμαστε τόσο κουρασμένοι, γιατί ο γιατρός επιμένει ότι δεν έχουμε τίποτα και γιατί όταν επιμένουμε, μας λένε ότι είμαστε νευρωτικοί!! Πολλές φορές, πριν γίνει η διάγνωση για σκλήρυνση, μας χαρακτηρίζουν ανθρώπους με ψυχολογικά προβλήματα. Υπάρχει περίπτωση τα συμπτώματα της σκλήρυνσης να μην προχωρήσουν πέρα από το αίσθημα της κούρασης ή της θαμπής όρασης και τότε να μη γίνει ποτέ διάγνωση για τη νόσο. Ακόμη και όταν έχει γίνει η διάγνωση, είναι δύσκολο οι γιατροί, ειδικά οι γενικοί παθολόγοι αλλά και οι νευρολόγοι που δεν βλέπουν ασθενείς με σκλήρυνση, να κατανοήσουν τα συμπτώματα που έχουμε και που δεν ανιχνεύονται στη σωματική εξέταση. Άλλωστε οι γιατροί δεν μας βλέπουν παρά μόνο στο ιατρείο τους ή στο νοσοκομείο και όχι σε κοινωνικές δραστηριότητες ή εκδηλώσεις.

Γενικά, η κόπωση δεν προκαλεί βλάβες αλλά μπορεί να φέρει ανικανότητες αν δεν αντιμετωπιστεί.

Ο Dr Sandy Burnfield, που έχει ο ίδιος ΣΚΠ και έχει γράψει πολλά πάνω στις τεχνικές αυτοβοήθειας, πιστεύει ότι είναι απαραίτητο για έναν άνθρωπο με ΣΚΠ να διατηρήσει το σώμα του σε καλή κατάσταση, μέσα βέβαια στα πλαίσια των δυνατοτήτων του. Μερικοί άνθρωποι πιστεύουν ότι δεν μπορούν να γυμναστούν γιατί θα κουραστούν. Αυτό δεν είναι αλήθεια. Βέβαια δεν πρέπει να το παρακάνουμε αλλά να γυμναζόμαστε αρκετά ώστε να διατηρηθούμε σε καλή φυσική κατάσταση.

Δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα για τα νευρολογικής φύσεως συμπτώματα εκτός από το να αποφεύγουμε να κάνουμε ζεστό μπάνιο, αλλά όμως μπορούμε να διατηρήσουμε τη φυσική μας κατάσταση στα ανώτερα πλαίσια δυνατά για τον καθένα μας.

Κανείς δεν περιμένει να γίνουμε αθλητές στίβου αλλά μπορούμε να αθλούμαστε με άλλους τρόπους Καθένας μας πρέπει να κάνει ένα πρόγραμμα, με τη καθοδήγηση ειδικών, που να ανταποκρίνεται στις δικές του προτιμήσεις – κολύμπι, γιόγκα, tai chi ή οποιαδήποτε άλλη μορφή άσκησης – και να το ακολουθεί πιστά.

Η άσκηση δεν πρέπει να είναι εξαντλητική αλλά ικανή να διατηρήσει την φυσική μας κατάσταση σε καλή φόρμα. Αυτό που έχει σημασία είναι πόσο συχνά κάνουμε ασκούμεθα και όχι πόση ώρα. Η μικρή αλλά καθημερινή εξάσκηση αθροίζεται σε ένα σημαντικό μηνιαίο ποσό. Μετά την άσκηση θα πρέπει να ξεκουραζόμαστε για λίγο. Μερικοί άνθρωποι έχουν σπασμούς όταν κουράζονται και έχουν παρατηρήσει ότι όταν ακολουθούν ένα πρόγραμμα ασκήσεων και ξεκούρασης με συνέπεια, τότε εκτός από τη γενική ευεξία που αισθάνονται κατορθώνουν να μειώσουν και τους σπασμούς.

Μετά από άσκηση ή ζεστό μπάνιο μπορεί να εμφανιστούν τα συμπτώματα που είχαμε στη τελευταία ώση. Η ηλεκτρική επαφή των νεύρων που έχουν ουλοποιηθεί μετά από μια ώση δεν είναι τόσο σταθερή όπως αυτή των υγιών νεύρων. Ακόμη και μια απλή αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος μπορεί να οδηγήσει στο μπλοκάρισμα της μετάδοσης των ερεθισμάτων των νεύρων. Μερικές φορές είναι δύσκολο να διακρίνουμε αν είμαστε σε κατάσταση κόπωσης ή περνάμε ώση. Όμως τα συμπτώματα της κόπωσης που συχνά παρουσιάζονται μετά από αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος, υποχωρούν γρήγορα όταν η θερμοκρασία του σώματος επανέλθει. Μερικοί άνθρωποι μαθαίνουν να ξεχωρίζουν τα συμπτώματα της κόπωσης γιατί είναι συνήθως παρόμοια κάθε φορά.

Αυτή είναι πρώτη απόφαση που καλούμαστε να πάρουμε για να μειώσουμε την κόπωση και τις συνέπειές της. Είναι αναγκαίο να ιεραρχήσουμε τις προτεραιότητές μας για να εξασφαλίσουμε την καλύτερη διάθεση των αποθεμάτων ενέργειας που διαθέτουμε. Επομένως χρειάζεται ν΄ αποφασίσουμε τι ακριβώς έχει μεγαλύτερη αξία για μας. Μπορεί αυτό να είναι η δουλειά μας, παρόλο που είναι απαιτητική. Αυτή η επιλογή όμως σημαίνει ότι χρειάζεται ν΄ αφήσουμε κάτι άλλο δευτερεύον, όπως για παράδειγμα τις βραδινές εξόδους μέσα στην εβδομάδα. Αν προτιμήσουμε ν΄ αφιερώσουμε χρόνο στην οικογένειά μας ίσως χρειαστεί να μην σπαταλάμε ενέργεια στις δουλειές του σπιτιού, πράμα που σημαίνει ότι πρέπει να δεχτούμε ότι το σπίτι μας δεν θα είναι στην εντέλεια ή να πάρουμε κάποιον να κάνει τις δουλειές του σπιτιού, αν μπορούμε.

Μέτρο είναι η λέξη κλειδί έτσι ώστε να μην υπερβάλλουμε αλλά ούτε και να παραιτηθούμε αλλά να συνεχίσουμε να συμμετέχουμε σε χαρές ή άλλα σημαντικά γεγονότα. Πρέπει να καθιερώσουμε μια ρουτίνα δουλειάς, κοινωνικών επαφών και βραδινών εξόδων για να μην πέφτουν όλα μαζί. Δυστυχώς αυτό δεν είναι πάντοτε εφικτό στην πράξη. Επομένως χρειαζόμαστε δύναμη θελήσεως και αυτοπειθαρχία για να μπορέσουμε να πούμε και κάποια όχι. Άλλωστε τις ποινές θα τις υποστούμε μόνον εμείς.

Αν ξέρουμε ότι η κόπωση επιδρά επάνω μας αργά το απόγευμα, προσπαθούμε να κάνουμε τις δουλειές που χρειάζονται συγκέντρωση και προσπάθεια το πρωί όταν το μυαλό και το σώμα μας είναι στην καλύτερη φυσική τους κατάσταση. Το απόγευμα ξεκουραζόμαστε λίγο.

Αυτό σημαίνει ότι βρίσκω τρόπους και τεχνικές που να μου επιτρέπουν να κάνω αυτό που θέλω με τη λιγότερη δυνατή σπατάλη ενέργειας. Αυτό μπορεί να σημαίνει και καινούργια θεώρηση της ζωής μας. Μπορεί να σημαίνει ότι ο σύντροφός μας θα κάνει τις περισσότερο χειρωνακτικές δουλειές και εμείς θα διεκπεραιώνουμε τις γραφειοκρατικές δουλειές και αυτές που απαιτούν περισσότερη σωματική προσπάθεια. Η αλλαγή ρόλων μέσα στη οικογένεια πρέπει ν΄ αντιμετωπίζεται κατακούτελα και να ενθαρρύνεται ο ρεαλισμός. Αυτό προϋποθέτει κατανόηση και αφορά όλα τα μέλη της οικογένειας και όχι μόνο αυτόν που έχει σκλήρυνση. Οι εργοθεραπευτές μπορούν να μας βοηθήσουν να κάνουμε τον χώρο μας λειτουργικό. Αν τους ζητήσουμε να μας επισκεφθούν στο σπίτι ή στο χώρο της δουλειάς ίσως μπορέσουν να μας προτείνουν κάποιες αναπροσαρμογές. Για παράδειγμα ίσως κερδίσουμε ενέργεια μετακινώντας τα έπιπλα του γραφείου μας για να κάνουμε λιγότερες κινήσεις.

Σας παραθέτουμε μερικές υποδείξεις για να αρχίσετε να σκέφτεστε πως μπορείτε να χρησιμοποιήσετε την ενέργειά σας πιο αποτελεσματικά.

• Φυλάξτε τα πράγματα που χρησιμοποιείτε περισσότερο σε μέρος που να τα φτάνετε χωρίς να τεντώνεστε ή να σκύβετε
• Συγκεντρώστε ότι χρειάζεστε για μια δουλειά, π.χ. μαγείρεμα, και μετά κάντε την δουλειά σας καθισμένοι
• Χρησιμοποιείτε τρόλεϊ / καρότσι για να μεταφέρετε βαριά πράγματα
• Χρησιμοποιείτε ηλεκτρικές συσκευές, όπως για παράδειγμα μίξερ ή μικρό μιξεράκι, για να κόψετε λαχανικά ή κρεμμύδι ή ηλεκτρικό κατσαβίδι κ.τ.λ.
• Μοιράστε τις δουλειές του σπιτιού σε διαφορετικές μέρες αντί να τις κάνετε όλες μαζί
• Προγραμματίστε τι θέλετε ν΄ αγοράσετε από το σουπερμάρκετ πριν βγείτε για ψώνια και πάρτε τη λίστα μαζί σας
• Εναλλάσσετε βαριές και ελαφριές δουλειές και καθιερώστε περιόδους ανάπαυσης

• Να κάθεστε σε καρέκλα όταν κάνετε μπάνιο
• Να ντύνεστε καθιστοί
• Να χρησιμοποιείτε διάφορα βοηθήματα όπως κόκαλο παπουτσιών με μακρύ χερούλι, ηλεκτρική οδοντόβουρτσα ή ξυριστική μηχανή κ.τ.λ.

• Ζητήστε ένα χώρο που να μπορείτε να ξεκουράζεστε για λίγο το μεσημέρι και να τον χρησιμοποιείτε κάθε μέρα
• Αν κάθεστε σε γραφείο, ρυθμίστε το ύψος του γραφείου και της καρέκλας, έτσι ώστε να έχετε τη σωστή στάση σώματος
• Χρησιμοποιείτε καρέκλα που να στηρίζει την πλάτη σας
• Εξασφαλίστε καλό φωτισμό
• Οργανώστε το γραφείο σας εργονομικά
• Χρησιμοποιείτε τηλέφωνο με μεγάφωνο για να μην σηκώνετε το ακουστικό
• Εξασφαλίστε θέση παρκαρίσματος κοντά στην είσοδο του κτιρίου του σπιτιού σας ή της δουλειάς σας Φυσικοθεραπεία.

Η φυσικοθεραπεία παίζει σπουδαίο ρόλο στον χειρισμό της ΣΚΠ και συστήνεται να την αρχίζουμε νωρίς. Η φυσικοθεραπεία βοηθάει στο να διατηρήσουμε την κινητικότητα των αρθρώσεων, το συγχρονισμό των κινήσεων και τη μυϊκή μας δύναμη, χωρίς να κουραζόμαστε ή να ζεσταινόμαστε. Ακόμη μπορεί να βοηθήσει στην ανάκτηση της δύναμης των μυών μετά από ώση. Βεβαίως ένα πρόγραμμα ασκήσεων που έχει στόχο την αύξηση της ζωτικότητας και της αντοχή μας μπορεί να καθοριστεί μόνο μετά από αξιολόγηση του μεγέθους της κόπωσης που αισθανόμαστε. Ζητήστε από το φυσίατρο ή το φυσικοθεραπευτή σας να σας πει πως να ελαττώσετε την επίδραση της κόπωσης στην καθημερινή σας ζωή. Αυτοί είναι οι κατάλληλοι άνθρωποι να μας υποδείξουν και τρόπους χαλάρωσης.

Η ψυχαγωγία μας, όπως ακριβώς και η άσκηση, πρέπει να βασίζεται στη λεπτομερή αξιολόγηση της σωματικής μας κατάσταση από φυσίατρο. Το μυστικό είναι να βρούμε ψυχαγωγικές δραστηριότητες που ελαχιστοποιούν την κόπωση αλλά συγχρόνως παρέχουν άσκηση και ευχαρίστηση. Όταν λοιπόν ψάχνουμε να βρούμε τέτοιες δραστηριότητες, είναι ανάγκη να προσέχουμε τα παρακάτω σημεία:

• να λαμβάνουμε υπ΄ όψη τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος και την ώρα της ημέρας
• να μάθουμε να ελέγχουμε την κόπωση
• να αυξάνουμε σταδιακά την αντοχή μας στη δραστηριότητα αυτή.

Οι δραστηριότητες που είναι ευεργετικές για τους ανθρώπους με ΣΚΠ είναι η γιόγκα και τα σπορ σε νερό. Οι δραστηριότητες που γίνονται μέσα στο νερό, ελαχιστοποιούν την κόπωση που προέρχεται από την άνοδο της θερμοκρασίας του σώματος που προκαλείται από την άσκηση, και έτσι μπορούμε να ασκηθούμε περισσότερη ώρα. Μία από τις αρχές της γιόγκα, και ο κύριος λόγος για τον οποίο θεωρείται κατάλληλη μορφή άσκησης για τους ανθρώπους με σκλήρυνση, είναι ότι ποτέ δεν κάνεις τίποτα πέρα από τις δυνατότητές σου. Είναι μία μορφή ασκήσεων, εξάσκησης και πειθαρχίας που δεν είναι ανταγωνιστική – φτάνεις εκεί που μπορείς και τίποτα παραπάνω.

Είναι ανάγκη να μάθουμε πως να χαλαρώνουμε τελείως. Για μερικούς ανθρώπους αυτό μπορεί να είναι κάτι απλό όπως να ξαπλώσουν, να βάλουν τα πόδια τους ψηλά και ν΄ αφεθούν στην μαγεία της μουσικής που τους αρέσει. Άλλοι πάλι βοηθούνται με τεχνικές σωματικής χαλάρωσης (σφίγγω και χαλαρώνω τους μυς εναλλάξ) ή με τεχνικές πνευματικής χαλάρωσης (αυτοσυγκέντρωση ή να φαντάζονται ότι βρίσκονται σε κάποιο μέρος γεμάτο ηρεμία). Χαλάρωση / ξεκούραση σημαίνει ξαπλώνω ή κάθομαι κάπου με τα πόδια ψηλά για είκοσι λεπτά τουλάχιστον, κατά προτίμηση χωρίς να παρακολουθούμε τηλεόραση ή να διαβάζουμε. Αυτό βέβαια απαιτεί αυτοπειθαρχία που όμως θ΄ αποδώσει υψηλότερα επίπεδα ενέργειας. Υπάρχουν κασέτες στο εμπόριο που σε μαθαίνουν πως να χαλαρώνεις.

Υπάρχει φαρμακευτική αγωγή που βοηθάει την κόπωση αλλά όπως με κάθε φάρμακο, χρειάζεται ιατρική παρακολούθηση. Το φάρμακο που δίνεται πιο συχνά είναι Amantadine Hydrochloride (Symmetrel), που είναι συνθετικό χημικό που διώχνει την κόπωση σε πολλούς ανθρώπους με ΣΚΠ., αλλά όχι όλους. Είναι ανεκτό σε δοσολογία 100mg δύο φορές την ημέρα. Οι παρενέργειες που έχουν αναφερθεί είναι ναυτία, μειωμένη πνευματική διαύγεια, ζαλάδες και υπνηλία που υποχωρούν κάπως αν μειωθεί η δόση, ή αν μοιράσουμε τη δόση σε περισσότερες φορές ή αν αλλάξουμε την ώρα που παίρνουμε το φάρμακο. Πρέπει όμως να συμβουλευτείτε το γιατρό σας γιατί μόνον αυτός ξέρει αν ή τι χρειάζεται να πάρετε.

• Η κόπωση είναι μια επιπλοκή της σκλήρυνσης κατά πλάκας που όμως αντιμετωπίζεται εφόσον κατανοήσουμε τι ακριβώς είναι.
• Η κόπωση μπορεί να φέρει εξάντληση ή δυσλειτουργία των αισθήσεων, θάμπωμα στην όραση, δυσκολία στην ομιλία, μούδιασμα και έλλειψη αφής.
• Η κόπωση προκαλείται από κουραστική δουλειά, ζέστη, λοίμωξη και πολύ φαγητό.
• Όταν υπάρχει κόπωση, τα συμπτώματα της σκλήρυνση γίνονται περισσότερο εμφανή.
• Αν τα συμπτώματα της κόπωσης δεν διαγνωστούν, είναι δυνατόν οι συγγενείς, οι φίλοι ή οι εργοδότες των ανθρώπων με σκλήρυνση να τα θεωρήσουν ως ψυχολογικά προβλήματα.
• Το μοίρασμα των εμπειριών μας με άλλους ανθρώπους που έχουν σκλήρυνση βοηθάει να καταλάβουμε και να βρούμε τρόπους για ν΄ αντιμετωπίσουμε την κόπωση.
• Η τακτική άσκηση βοηθάει στο να παραμένουμε σωματικά ακμαίοι
• Παν μέτρον άριστον είναι το κλειδί για μια γεμάτη και ευτυχισμένη ζωή, αλλά και κάποια παρασπονδία είναι το αλάτι της ζωής.

• Να θυμάσαι ότι η κόπωση δεν είναι απαραίτητα αποδιοργανωτική. Μάθε όσα πιο πολλά μπορείς για να την ελέγχεις.
• Αποφάσισε ποιες είναι οι προτεραιότητές σου.
• Μάθε να προγραμματίζεις τον εαυτό σου και να είσαι ευέλικτος.
• Κάντε τις πιο απαιτητικές δουλειές στην αρχή της ημέρας που τα αποθέματα ενέργειας είναι υψηλότερα.
• Μη κάνετε πάρα πολλά πράγματα, όταν κάνει ζέστη.
• Κάνετε καθημερινή ρουτίνα ένα πρόγραμμα ασκήσεων που θα σας βοηθήσει να ελέγχετε την κόπωση.
• Εκπαιδεύστε την οικογένεια, τους φίλους και τους εργοδότες σας για το τι είναι η κόπωση στη ΣΚΠ.
• Κάνετε καθημερινή ρουτίνα μία περίοδο ανάπαυσης.
• Ποικίλετε τις δραστηριότητές σας, έτσι ώστε να μην κουράζονται πάντα οι ίδιοι μύες.
• Διατηρήστε ένα κανονικό βάρος και ακολουθήστε μια ισορροπημένη διατροφή.
• · Μάθετε να χαλαρώνετε.